Batik – Di sản văn hóa phi vật thể
Ngày 2/10/2009, UNESCO vinh danh kỹ thuật nhuộm truyền thống Batik của Indonesia là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Kỹ thuật Batik là kỹ thuật dùng sáp làm chất cản màu vẽ lên vải trước khi đem nhuộm để tạo ra các hoa văn, họa tiết,...Kỹ thuật này các bạn có thể tìm thấy ở Malaysia, Thái Lan, Ấn Độ, Sri Lanka, ... và ngay cả ở Việt Nam. Tuy nhiên, tại sao Batik của Indonesia lại được vinh danh, bởi đơn giản vì Batik ở đây độc nhất về sự tinh tế, phong phú, tinh xảo về chất lượng màu sắc và cả hoa văn trang trí, phát triển hơn tám trăm năm và tồn tại đến ngày nay chứ không mai một hay suy tàn.
Các nghệ nhân đầu tiên sẽ phác thảo trên vải bằng bút chì sau đó dùng bút bằng đồng (canting) và sáp lỏng để vẽ đè lên họa tiết đó - chỗ mà không muốn nhuộm màu.
Canting là có cấu tạo giống như chiếc bút mực với cán bằng gỗ hay kim loại để đựng dung dịch sáp màu đun nóng và một đầu ống kim nhỏ để vẽ. (Mua ở VN thì 1 bộ có giá là 5 đô Mỹ).
Giữa thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20, xuất hiện tấm in hoa văn bằng đồng và bằng gỗ (cap), thợ nhúng cáp vào sáp nóng rồi in thẳng lên tấm vải, không phải mất nhiều thời gian và công đoạn vẽ bằng canting, điều này giúp đơn giản và năng suất hơn do có thể sản xuất hàng loại. Nhưng dòng Batik canting (Batik tulis) vẫn có chỗ đứng và ước ao của nhiều người do tính độc bản và giá đắt rất nhiều lớn so với tấm vải làm bằng cap.
Sáp truyền thống được người Indonesia sử dụng là một hỗn hợp gồm 60% sáp ong và 40% parafin. Sáp ong mềm dẻo, có tác dụng cản sự thâm nhập của màu và không rạn nứt, còn parafin giòn, dễ rạn nứt, màu nhuộm thấm vào chỗ rạn này tạo ra đặc trưng trên vải Batik Indonesia.
Các màu nhuộm truyền thống Batik đều được chiết xuất từ thiên nhiên: Màu xanh chàm - từ lá chàm; Màu nâu (còn gọi là màu soga - vàng nhạt đến nâu sẫm) - từ vỏ cây dà vôi; Màu đỏ thẫm (còn gọi là menkuda) - từ lá cây nhàu. Từ ba màu cơ bản trên người thợ sẽ pha trộn để tạo ra các màu khác nhau. Màu nâu + màu chàm = màu đen xanh đậm, màu chàm + màu đỏ = màu tía. Các loại thực vật còn được sử dụng như quả mỏ quạ, tô mộc, lim xẹt, cây bàng, dà vôi, lá xoài, gỗ gụ,...
Có ba dạng hoa văn (đồ án) truyền thống cơ bản được vẽ trên vải Batik:
(1) Kawung: các đường tròn giao nhau
(2) Ceplok: hoa văn hình học (hình vuông, hình tròn,...) kết hợp tạo hình hoa, thú cách điệu.
(3) Parang: hàng nghiêng song song. Có một thời gian, họa tiết này chỉ dành cho triều đình vua chúa Java.
_(14580812278).jpg)
Nhìn vào hoa văn, người Indonesia nhận ra ngay nguồn gốc sản xuất của từng tấm vải Batik
Batik Solo: có hoa văn thể hiện Sawat (vương miện) - quyền uy, Meru (núi thần) - núi và đất, Naga (rắn thần) - nước, Burung - gió và cõi trên,...
Batik Yogyakarta: Hoa văn họa tiết hình học lớn
Batik Pekalongan: nơi từng cư trú của người Hà Lan thì hoa văn có nguồn gốc Châu Âu như nho, cúc
Batik Indramayu: Bắc đảo Java, hoa văn thể hiện cây, hoa địa phương
https://www.youtube.com/embed/l3e221v9CEk
Ngày nay, kỹ thuật Batik còn được áp dụng trong vẽ tranh với sự phong phú của màu nhuộm tổng hợp
* Vẽ sáp ong của đồng bào dân tộc ở Việt Nam:
Dân tộc Mông (Lùng Tám, Quảng Bạ, Hà Giang; Pu Nhi, Điện Biên Đông, Điện Biên; )
Dân tộc Dao Tiền (Nguyên Bình, Cao Bằng; )
https://player.vimeo.com/video/249787748
Tấm vải lanh được dệt nên từ sợi lanh có màu trắng tinh. Để có họa tiết truyền thống, người phụ nữ Mông dùng sáp ong vẽ lên đó. “Sáp ong có hai khoảnh màu vàng và nâu. Màu vàng là sáp non, màu nâu là lớp sáp già, bóp cho hai loại sáp đó chảy hết mật rồi nấu mỗi loại ra một nồi khác nhau.” Sở dĩ người Mông dùng sáp ong để vẽ là bởi khi công đoạn này đã hoàn thành, cả tấm vải sẽ được đem nhuộm chàm. Chỗ không có sáp ong sẽ được nhuộm thành màu chàm đen. Còn chỗ có sáp ong, chàm không thấm vào được. Sau đó, người ta nấu chảy sáp ong đi, những hoa văn được vẽ bằng sáp ong sẽ trở thành màu trắng xanh, làm nổi bật trang phục.
Bút vẽ một thanh tre nhỏ dài khoảng 7cm, ngòi bút là một lá đồng bé xíu hình tam giác, được nẹp vào thanh tre. Khi vẽ, người phụ nữ Mông luôn phải ngồi bên bếp lửa, chấm bút vào chảo sáp ong nóng đặt trên than hồng, thoăn thoắt đưa tay kẻ những đường thẳng trên vải. Phải kẻ thật khéo để lượng sáp chảy đều, không loang lổ cho đến hết rồi mới tiếp tục chấm tiếp. Bút vẽ có 3 loại, một loại để vẽ phác họa, vẽ đường thẳng dùng ngòi to, còn loại để vẽ hoa văn dùng ngòi nhỏ, càng mỏng manh vẽ hoa văn càng đẹp và dễ dàng hơn
Tài liệu tham khảo:
Nhận xét
Đăng nhận xét