Shibori – Nghệ thuật nhuộm vải của Nhật Bản
(Bài này mình đăng trên group Kỹ thuật Nhuộm vào năm 2018)
Từ Shibori xuất phát từ động từ shiboru có nghĩa là vắt, bóp, là một kỹ thuật nhuộm cổ truyền độc đáo của Nhật Bản tạo hoa văn dựa trên các kiểu buộc, thắt, vắt hoặc xoắn vải sau đó nhúng vải vào trong thuốc nhuộm. Theo các tài liệu, kỹ thuật shibori có thể du nhập từ Trung Quốc vào Nhật Bản từ thế kỷ thứ 8. Ban đầu, Shibori là kỹ thuật nhuộm của người nghèo tại Nhật Bản – những người không có khả năng mua những loại vải đắt tiền như bông, lụa, vì vậy, quần áo của họ đa phần được làm từ vải gai dầu và cũng không thể thay đổi thường xuyên. Do đó, họ sửa, nhuộm lại vải và kỹ thuật Shibori là phương tiện giúp cho quần áo cũ trông mới hơn. Vào thời kỳ Edo, hay còn gọi là thời kỳ Tokugawa (1603 – 1868) nhiều kỹ thuật Shibori phát triển và có sự khác nhau giữa các địa phương. Shibori phát triển theo hai hướng riêng biệt: (1) Ứng dụng trên lụa sản xuất kinomo dành cho tầng lớp quý tộc (Chủ yếu là ở vùng Kyoto), (2) Nghệ thuật dân gian có sự khác nhau giữa các vùng (Arimatsu, Narumi, Bungo và Takase)
Shibori có hàng trăm kỹ thuật nhưng có 6 kỹ thuật thông dụng là Kanoko, Miura, Kumo, Nui, Arashi và Itajime.
1 – Miura Shibori: Được đặt theo tên vợ của bác sĩ – người đã đưa kỹ thuật này từ Shikoku đến Arimatsu. Đây là kỹ thuật đơn giản nhất sử dụng phương pháp buộc thắt, dùng kim để cố định vải sau đó dùng chỉ thắt quanh với lực vừa phải, kỹ thuật này khác so với các kỹ thuật khác ở chỗ không thắt nút. Thường được sử dụng cho yukata.
2. Arashi Shibori: là kỹ thuật nhuộm cuốn vải. Arashi sử dụng phương pháp xoắn, cuốn và buộc vải quanh các ống tròn bằng gỗ hoặc đồng. Vải sẽ được xoắn và cuốn chéo quanh ống, sau đó buộc chặt lại. Phương pháp này sẽ tạo ra các họa tiết đường chéo, và đó cũng chính là đặc điểm nhận dạng cơ bản của kỹ thuật này.
Tương tự Arashi thì Suji Shibori được gấp trên một sợi dây thừng và buộc.
3. Kumo Shibori: là kỹ thuật sử dụng các vật rắn để tạo họa tiết cho vải. Vải sẽ được cuốn quanh các vật thể này và buộc túm bằng chỉ. Phương pháp này tạo ra những họa tiết rất đặc trưng và được xem là dễ kiểm soát nhất. Kumo là một biến thể của kỹ thuật kukuri (buộc vải) Kỹ thuật này được sử dụng để làm furisode (kimono dài tay), homongi (kimono bán nghi thức, dùng mặc đi tiệc) và vải lụa khác, vải cotton yukata và vải cây, cũng như các sản phẩm trang trí nội thất. Arimatsu Narumi Shibori có nguồn gốc từ thời kỳ Keicho thuộc thời đại Edo (1596-1615) khi Takeda Shokuro sử dụng kỹ thuật nhuộm buộc vải tinh vi, được gọi là shibori (được lưu truyền từ những người có liên quan đến việc xây Lâu đài Nagoya), làm khăn (gọi là mame-shibori) và quảng bá với cái tên kukuri-shibori.
4. Nui Shibori: là kỹ thuật nhuộm kiểu khâu vải. Vải sẽ được khâu đơn giản, sau đó siết chặt sợi chỉ để túm vải. Phương pháp này sử dụng các chốt gỗ để siết chặt sợi chỉ và đảm bảo sự cố định khi nhuộm. Phương pháp này có độ chính xác cao và tạo ra nhiều họa tiết đa dạng nhất. Một dạng khác của Nui là Maki-Nui.
5. Itajime Shibori: kỹ thuật nhuộm sử dụng phương pháp gấp vải và dùng 2 thanh gỗ (vật cứng) để kẹp chặt phần vải đó. Vải được gấp nhiều lần với độ căng khác nhau để tạo ra các họa tiết khác nhau.
6. Kanoko Shibori: kỹ thuật giống với kiểu nhuộm Tie-dye phổ biến ở phương Tây. Kanoko sử dụng phương pháp buộc túm các khoảng vải và cột lại bằng chỉ để tạo các họa tiết mong muốn. Mặc dù phương pháp truyền thống sử dụng chỉ để cột nhưng bạn cũng có thể dùng dây thun để thay thế. Họa tiết sau khi nhuộm phụ thuộc vào độ chặt khi buộc vải và việc bạn có gấp vải trước hay không. Hầu hết các họa tiết hình tròn được tạo ra bởi kỹ thuật này.
Kanoko được du nhập vào Nhật Bản từ Ấn Độ, điều này được nói đến qua các bài thơ Waka về Kanoko.
Ngoài kỹ thuật Shibori, Nhật Bản còn có các kỹ thuật nhuộm như:
Dorosome (nhuộm đen vải từ bùn) – Ban đầu, vải nhuộm với lá tảo gai được màu đỏ, sau đó, nhuộm với bùn, tanin sẽ tác dụng với các khoáng trong bùn sẽ chuyển đen.
Miyazaki Yuzen – Phát triển từ TK 18 bởi họa sĩ Miyazaki Yuzen, là kĩ thuật sơn vẽ hoa văn bằng tay lên nền vải trắng Kimono. Các kỹ thuật nhuộm sử dụng trên kimono khác như Bingata, Sarasa, Edo Komon, Bokashizome.
Đối với các bạn tự làm ở nhà nếu không có màu nhuộm nóng (lên nhiệt độ) thì màu các bạn có thể sử dụng màu lạnh (tức màu có thể nhuộm ở nhiệt độ thường) – các màu này các bạn có thể mua ở cửa hàng F&C (85 Đinh Tiên Hoàng, Đa Kao, Quận 1), ngoài ra các cửa hàng gần trường ĐH Kiến trúc, Mỹ thuật đều có bán màu vẽ trên vải. Hoặc đặt mua trên Amazon ship về cũng được.
Thông thường, Shibori sẽ nhuộm màu xanh chàm – lấy từ cây chàm, có ba dạng: (1) mua cao chàm từ đồng bào dân tộc miền Bắc như Hà Giang, Lai Châu, (2) mua bộ kit Indigo dye của Rit bán trên Amazon về chỉ đọc và làm theo hướng dẫn là xài được, (3) mua thuốc hoàn nguyên, trực tiếp, hoạt tính về phối.
Nguồn tài liệu tham khảo: http://www.pref.aichi.jp/global/vt/industries/traditional/arimatsu_marumi_shibori.html; http://www.kilala.vn/van-hoa-nhat/nghe-thuat-nhuom-vai-shibori-cua-nhat-ban.html; https://www.pinterest.com; http://thekyotoproject.org/english/kyo-kanoko-2/; http://www.michaelsilks.com/shibori_about.html
#nhuomcham #nhuom #shibori #dye #indigo #nhuomthucong #handmade
Nhận xét
Đăng nhận xét